Czy wydajesz spontanicznie na przyjemności, czy każdą złotówkę liczysz dwa razy? Dzień Rozrzutności i Dzień Oszczędzania to świetna okazja, by przyjrzeć się swoim finansowym nawykom i zastanowić się, dlaczego jedni odkładają, a inni wydają bez opamiętania. Czy to emocje, doświadczenia życiowe, czy typ osobowości kształtują nasze podejście do pieniędzy?
Nasze decyzje finansowe nie wynikają tylko z zarobków czy edukacji. Badania pokazują, że 32% Polaków ma oszczędności nie większe niż 5 000 zł, a 17% nie posiada ich wcale. Niektórzy żyją od „pierwszego do pierwszego”, a wielu odczuwa presję finansową na co dzień.
„Jeśli ktoś dorastał w domu, gdzie brakowało pieniędzy, oszczędzanie daje poczucie bezpieczeństwa. Z kolei osoby, które chcą nadrobić wcześniejsze braki lub po prostu cenią życie chwilą, częściej wydają impulsywnie” — mówi Łukasz Paszkiewicz, ekspert ds. finasów, prezes Ekantor.
Dodatkowo zakupy dają natychmiastową przyjemność, a oszczędzanie to nagroda odroczona w czasie. To mechanizm znany psychologom finansowym jako present bias – wybieramy krótkotrwałą satysfakcję zamiast większej korzyści w przyszłości.
Kupujemy emocjami
Nie tylko potrzeby, ale i emocje mają ogromny wpływ na nasze decyzje finansowe. Badania pokazują, że aż 63% konsumentów przyznaje, że to emocje kierują ich zakupami – sięgamy po produkty, które poprawiają nastrój, dają poczucie nagrody lub chwilowego komfortu. W Polsce niemal połowa osób deklaruje, że pensja starcza wyłącznie na bieżące wydatki, bez możliwości regularnego odkładania pieniędzy. To sprawia, że wielu z nas reaguje natychmiast na pokusy zakupowe i korzysta z okazji „tu i teraz”. „Robimy zakupy, żeby poprawić sobie nastrój. Nowa para butów, kawa na mieście, spontaniczny wyjazd – wszystkie te drobne przyjemności dają natychmiastową satysfakcję. Działa to od razu, w przeciwieństwie do oszczędzania, które przynosi korzyści dopiero w przyszłości. Dlatego wielu osobom trudno jest odkładać regularnie” — tłumaczy Łukasz Paszkiewicz, prezes Ekantor.
Ekspert podkreśla, że mechanizm ten jest w pełni naturalny — ludzki mózg poszukuje natychmiastowej gratyfikacji, a emocje silnie aktywują ośrodki nagrody w mózgu. Problem pojawia się, gdy krótkoterminowe przyjemności zaczynają dominować nad planowaniem finansowym i budowaniem bezpieczeństwa. „Warto więc nauczyć się rozpoznawać momenty, w których wydajemy impulsywnie, i wprowadzać proste strategie, np. odczekanie 24 godzin przed większym zakupem. Często okazuje się, że wtedy emocje opadają, a decyzja staje się bardziej świadoma” — dodaje Paszkiewicz.
Takie podejście pozwala zachować równowagę między przyjemnością a oszczędzaniem, a jednocześnie uczy świadomego zarządzania pieniędzmi bez poczucia wyrzeczeń.
Jakim jesteś typem (finansowym)?
Łatwo zauważyć pewne wzorce w wydawaniu i oszczędzaniu. Ekspert Ekantor wyróżnia cztery podstawowe typy finansowe:
- Rozrzutny optymista– żyje chwilą, ceni przyjemność, czasem brak mu oszczędności.
- Kontrolujący księgowy– liczy każdy wydatek, czasem kosztem jakości życia.
- Nagrodowiec– traktuje wydatki jako nagrodę dla siebie, ryzykuje nadmierne obciążenie budżetu.
- Zrównoważony strateg– planuje wydatki i oszczędności, znajduje zdrowy balans.
„Każdy z nas może odnaleźć się w jednym z tych typów. Kluczem jest świadomość, jak nasze emocje wpływają na decyzje finansowe i umiejętność wprowadzania drobnych zmian, które poprawią naszą sytuację” — dodaje Paszkiewicz.
Trzy proste zasady zdrowego balansowania
Jak nie popaść w skrajności i zachować równowagę między przyjemnością a bezpieczeństwem finansowym?
- Planuj– domowy budżet pomaga kontrolować wydatki i przewidzieć wydatki nagłe.
- Automatyzuj oszczędzanie– stały przelew po wypłacie to najprostszy sposób na systematyczne odkładanie pieniędzy.
- Zaplanuj przyjemności– wydawanie też może być mądre, jeśli jest świadome i wpisuje się
w plan finansowy.
„Oszczędzanie nie ma być karą. Chodzi o to, by pieniądze służyły naszym celom i marzeniom, a nie były źródłem stresu”— podsumowuje Paszkiewicz.
Dzień Rozrzutności i Dzień Oszczędzania to doskonała okazja, by zatrzymać się na chwilę i przyjrzeć się swoim finansowym nawykom. Świadomość, jakim jesteś typem finansowym, oraz kilka prostych zasad mogą pomóc wydawać z głową, cieszyć się chwilą i jednocześnie budować bezpieczeństwo na przyszłość.
